Etimoloji - kelimelerin kökeni

[Primus Pilus]

Teşekkürler, yine güzel bir bilgi.

Ben yelkovanı, yel kovalayan,yel gibi hızlı giden anlamında düşünürdüm ama "koşuşturma" için yelden türeterek yelkemek demek çok mantıklı.

Aslında Türkçe tam anlamıyla zengin bir fiil dili, her hareket için birden fazla sözcük kullanılıyor ama örgün eğitim ve basın yayın kurumları sayesinde dilin standartlaşması ile bu sözcükler artık unutuluyor. Bu da kelime haznesinin küçülmesine neden oluyor.

Örneğin sağa sola koşuşturmak için kullanılan "çapmak" vardı, atılıp çok hızlı koşmaya "yortmak", aniden fırlayıp koşarak kaçmaya "tezikmek", çabuk adımlarla ayakları sekercesine, yere değmezcesine koşmaya "seğirtmek" denirdi. Bugün bunların hepsi için "koşmak" fiilini kullanıyoruz. Bu kelimeler unutuldukça bunlardan türeyen diğer kelimelerin etimolojilerini öğrenince şaşırıyoruz. Örneğin yukarıda bahsettiğimiz çapmak fiili akın etme anlamında da kullanılıyor, toplu olarak veya atlı olarak çapma/akın etme eylemine çapul, çapul yapan adama da çapulcu diyoruz. Çapulcuyu herkes biliyor ama çap unutulduğunu için etimolojisini öğrenmek şaşırtıyor.

Bu yüzden Refik Halid Karay, Yaşar Kemal, Kemal Tahir gibi eski zengin kelimelerle yazan abidevi yazarları okumak bana çok büyük mutluluk veriyor.

Günaydın komşularım,

Her gün bir kelimenin kökeni ile ilgili yazacağımı söylemiştim.
Bugünkü kelimemiz, Yelkovan. Hani saatlerdeki uzun olan iğne.
Öncelikle şunu belirtmek isterim, öğrendiğim kadarıyla, türkçe dışında hiç bir dilde, akrep-yelkovan gibi kendine münhasır bir tanım yok.
Hemen hemen bütün dillerde kısa iğne-uzun iğne anlamında kelimelerle tanımlanıyor. Biz ise, kısa iğneye sivri kuyruğundan esinlenerek akrep, uzun iğneye ise, türkçenin en güzel kelimelerinden birisi olan yelkovan diyoruz.

Şöyle bir araştırınca şu sonuca ulaştım;

Eski türkçe kaynaklarda Yelkemek = koşuşturmak, hızlıca koşup uzaklaşmak anlamında bir fiil. Bunun isim hali ise yelkeğen, yani koşuşturan, hızlıca giden, acele eden anlamlarında.  Yakın tarih kaynaklarında yelkeğen, yelkoğan olarak geçiyor ve son tahlilde yelkovan olarak günümüze kadar geliyor. Yelkovanın hızlı giderek akrebe sürekli tur bindirdiğini göz önüne aldığımızda, olabilecek en güzel isme sahip olduğunu rahatlıkla görebiliriz.

Bu arada akrep de arapça, ibranice gibi tüm sami dillerde olan akatça  kökenli bir kelime, oradan batı dillerine "scorpion" olarak geçiyor.